Patrząc na rozwój urządzeń obronnych Gdańska od XIV-XV wieku, to znaczy gdy Gdańsk dzięki swojemu znaczeniu handlowemu zaczął stawać się jednym z najważniejszych ogniw życia gospodarczego, a tym samym i politycznego Polski kluczowym znaczeniem było wybudowanie twierdzy w Wisłoujściu. Stały wzrost znaczenia tego punktu dla całego systemu obronnego Gdańska datuje się od momentu jego powstania, który odnieść należy co najmniej do drugiej połowy XIV wieku, kiedy to w miejscu gdzie wznosi się do dziś zachowany potężny zespół obronny, zainstalowano drewniany blokhauz strzegący ujścia Wisły do Morza Bałtyckiego. Odtąd tez znaczenie tego zespołu będzie kształtowało się w aspekcie trzech podstawowych funkcji. Funkcja pierwsza to osłona miasta przed działaniami skierowanymi przeciw niemu od strony morza, a więc przed artyleryjskimi i desantowymi operacjami flot wojennych działających w Zatoce Gdańskiej. Pod tym względem Wisłoujście odegrało szczególną rolę w okresie wojen szwedzkich i napoleońskich. Dzięki Wisłoujściu Gdańsk nie został nigdy zaskoczony od strony morza. Druga funkcja było zabezpieczenie połączeń ze światem zewnętrznym. Rola Wisłoujścia wzrastała pod tym względem w miarę rozwoju znaczenia gospodarczego Gdańska jako głównego portu Rzeczypospolitej. Pełna, skuteczna blokada miasta była niemożliwa bez opanowania ujścia Wisły. Funkcja trzecia polegała na stworzeniu z tak zwana "Głową Gdańska", zamkiem w Grabinach i umocnieniami w Kiezmarku szerokiego przedpola, utrudniającego wrogowi bezpośredniego atakowania miasta i zmuszającego go do rozpraszania sił w wielu kierunkach. Przydatność całego systemu pod tym względem wykazały zwłaszcza wojna Gdańska ze Stefanem Batorym i wojny szwedzkie. Dzięki walorom militarnym umocnienia Wisłoujścia były stale rozbudowywane i unowocześniane. W roku 1562 w miejsce starego, drewnianego blokhauzu wzniesiono trój kondygnacyjny wieniec fortyfikacyjny, uzupełniony następnie dodatkowymi kazamatami, blokhauzami i palisadą. Następny etap rozbudowy przypadł na przełom XVI i XVII wieku. Wzniesiono wówczas czterobastionowy fort według wzorów szkoły nowo włoskiej. Następny krok w kierunku rozbudowy i unowocześnienia twierdzy uczyniono w latach 1624-1626, kiesy to usypano szaniec ziemny osłaniający murowane skarpy. Pozostawało to w ścisłym związku z rozwojem artylerii, dla której mury nie osłonięte gruba warstwą ziemi przestawały być wystarczająca przeszkodą. Po raz pierwszy twierdza wpłynęła decydująco na przebieg działań wojennych podczas wojny między Gdańskiem a Polską w roku 1577. W roli jaką Wisłoujście odegrało w 1577 roku wystąpiło ono jeszcze parokrotnie w dziejach Polski. Tak więc było w czasie wojen szwedzkich i w okresie upadku państwa polskiego w XVIII wieku, gdy w roku 1734 Gdańsk okazał się jedynym na obszarze państwa kompleksem społeczno - politycznym zdolnym do stawiania oporu państwom zaborczym. Wówczas Wisłoujście stało się, zgodnie ze swoim przeznaczeniem, podstawą działań dla desantów francuskich idących z pomocą oblężonemu w Gdańsku przez Rosjan królowi Stanisławowi Leszczyńskiemu. W latach 1806-1807 Gdańsk wraz z Wisłoujściem nie służą już polskiej sprawie. Wisłoujście staje się podstawą wyjściową dla rosyjsko - pruskich prób przyjścia z odsieczą miastu oblężonemu przez francusko - polskie siły marszałka Lefebvre. Wisłoujście i ciąg fortyfikacji sięgający Holmu stały się głównym przedmiotem zaciekłych walk - ataków polsko-francuskich i obrony pruskiej, gdyż utrzymanie lub zdobycie tego ciągu miało zadecydować o losach miasta zależnego od pomocy z zewnątrz. 15 maja wychodzi z Wisłoujścia w kierunku południowym wielkie natarcie prusko-rosyjskie, odparte przez siły polsko-francuskie. Twierdza Wisłoujście odegrała też poważną rolę w 1813 roku w czasie oblężenia zamkniętej w mieście przez wojska rosyjskie załogi polsko-francuskiej dowodzonej przez generała Rappa. Tym razem rola twierdzy polegała na tym, ażeby nie dopuścić do wykorzystania przez oblegających ogromnych możliwości jakie dawała im zdecydowana przewaga na morzu. Twierdza w Wisłoujściu należy więc do tych miejsc i obiektów w Gdańsku, które należy obejrzeć, ale które do często oglądanych niestety nie należą. W XIX wieku Twierdza odgrywała rolę więzienia, a w okresie międzywojennym mieścił się tam klub żeglarski. W 1974 zespół Twierdzy Wisłoujście został oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Jako jedna z dwóch (obok twierdzy w Bałtijsku) twierdz morskich na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego i ze względu na swą historyczną wartość trafiła na listę World Monuments Watch stu najbardziej zagrożonych zabytków na świecie. Twierdza Wisłoujście jest nie tylko bezcennym zabytkiem architektury fortyfikacyjnej, ale również jednym z kilku największych w województwie pomorskim zimowisk nietoperzy.